کدام گناه، شهیدان را بر درب بهشت زندانی می‌کند؟

پروردگارعالمیان نعمت‌های بسیاری را دراختیارانسان اشرف مخلوقات قرار داده و بر اساس نیازو ظرفیت هر فردی نعماتی را به او ارزانی داشته است؛ اما این نفس سرکش آدمی به دلیل طمع بسیار دست آویز خواسته‌ها و امیال بی حساب و کتابش شده و به حریم دیگران تجاوز می‌کند؛ خداوند متعال به حساب رسی اعمال انسان در آخرت و قیامت خواهد پرداخت و جویای رعایت سه حق؛ حق الله، حق نفس و حق الناس می‌شود شاید بر اثر توبه از حق الله و حق نفس بگذرد، ولی از حق الناس که ضایع شدن حقوق دیگران است، نمی‌گذرد و بدترین عقوبت‌ها و سخت‌ترین عذاب‌ها در انتظار گناهکاران است؛ حق الناس از بدترین گناهان کبیره است.

حق الناس از منظر قرآن کریم چگونه است؟

اهمیت حق الناس نزد خداوند آنقدر زیاد است که طولانی‌ترین آیه قرآن به حق الناس اختصاص داده شده است؛ پروردگارعالمیان در آیه ۲۸۲ سوره بقره در خصوص حق الناس می‌فرماید:‌ای اهل ایمان، چون به قرض و نسیه معامله کنید تا زمانی معیّن، سند و نوشته در میان باشد، و بایست نویسنده درستکاری معامله میان شما را بنویسد، و نباید کاتب از نوشتن خود داری کند، که خدا به وی نوشتن آموخته پس باید بنویسد، و مدیون باید مطالب را املاء کند و از خدا بترسد و از آنچه مقرّر شده چیزی نکاهد و اگر مدیون سفیه یا ناتوان (صغیر) است و صلاحیّت املا ندارد ولیّ او به عدل و درستی املا کند و دو تن از مردان خود (از مسلمانان عادل) گواه آرید و اگر دو مرد نیابید یک مرد و دو زن، از هر که (به عدالت) قبول دارید گواه گیرید تا اگر یک نفر از آن دو زن فراموش کند دیگری به خاطرش آورد و هر گاه شهود را (به محکمه) بخوانند امتناع از رفتن نکنند و در نوشتن آن تا تاریخ معیّن مسامحه نکنید چه معامله کوچک و چه بزرگ باشد. این عادلانه‌تر است نزد خدا و محکمتر برای شهادت و نزدیکتر به اینکه شکّ و ریبی در معامله پیش نیاید (که موجب نزاع شود) مگر آنکه معامله نقد حاضر باشد که دست به دست میان شما برود، در این صورت باکی نیست که ننویسید و گواه گیرید هر گاه معامله کنید و نبایست به نویسنده و گواه ضرری رسد (و بیاجر مانند) و اگر چنین کنید نافرمانی کرده‌اید؛ و از خدا بترسید و خداوند هم به شما تعلیم مصالح امور می‌کند و خدا به همه چیز داناست.

درآیه ۲۹ سوره مبارکه نساء آورده شده است:‌ای اهل ایمان اموال یکدیگر را از راه باطل نخورید، مگر آنکه تجارتی از روی رضایت انجام دهید.
آیه‌های ۱۷۸ و ۱۷۹ سوره بقره در خصوص حق الناس گفته شده است:‌ای کسانی که ایمان آورده اید حکم قصاص در مورد کشتگان، بر شما نوشته و مقرر شده است: آزاد در برابر آزاد برده در برابر برده و زن در برابر زن پس اگر کسی از سوی برادر دینی خود، چیزی به او بخشیده شود و حکم قصاص او، تبدیل به خونب‌ها شود باید از راه پسندیده پیروی کند و او قاتل نیز، به نیکی دیه را به، ولی مقتول بپردازد و در آن، مسامحه نکند این، تخفیف و رحمتى است از ناحیه پروردگار شما و کسى که بعد از آن، تجاوز کند، عذاب دردناکى خواهد داشت و براى شما در قصاص، حیات و زندگى است؛ اى صاحبان خِرد، شاید شما تقوا پیشه کنید.

خدواند در آیه ۴۵ سوره مائده می‌فرماید: و برآن‌ها بنى اسرائیل در آن (تورات)، مقرر داشتیم که جان در مقابل جان و چشم در مقابل چشم و بینی در مقابل بینی و گوش در مقابل گوش و دندان در مقابل دندان است و هر زخمی، قصاص دارد و اگر کسی آن را ببخشد و از قصاص صرف نظر کند کفاره گناهان او محسوب می‌شود و کس به احکامی که خدا نازل کرده حکم نکند، ستمگر است.

در آیه ۱۹۴ سوره بقره نیز دراین باره آمده است: و هر کس به شما تجاوز کرد، همان گونه و به همان اندازه بر او تعدّى کنید و از خدا پروا کنید (که زیاده روى ننمایید) و بدانید خدا با پرهیزکاران است.

خداوند در آیه‌های ۱ تا ۶ سوره مطففین در خصوص حق الناس می‌فرماید: واى بر کم‏فروشان (۱) که، چون از مردم پیمانه ستانند تمام ستانند (۲) و، چون براى آنان پیمانه یا وزن کنند به ایشان کم دهند (۳) مگر آنان گمان نمى دارند که برانگیخته خواهند شد (۴) در روزى بزرگ (۵) روزى که مردم در برابر پروردگار جهانیان به پاى ایستند (۶).

در آیه ۸۵ سوره اعراف نیز آورده شده است: و به سوى مردم مَدیَن، برادرشان شعیب را فرستادیم. آن حضرت (ع) گفت: اى قوم من! تنها خدا را بپرستید، جز او خدایى براى شما نیست. همانا از طرف پروردگارتان (معجزه و) دلیلى‏روشن براى شما آمده است. پس پیمانه و ترازو را در داد و ستد‌ها تمام ادا کنید و کالاهاى مردم را کم نگذارید و در زمین پس از آنکه اصلاح گشته فساد نکنید. این رهنمود‌ها برایتان بهتر است، اگر مؤمن باشید.

خداوند در آیه‌های ۲ و ۱۰ سوره نسا می‌فرماید: و اموال یتیمان را پس از بلوغ به دست آن‌ها دهید، و مال بد و نامرغوب خود را به مرغوب (آنها) تبدیل نکنید و اموال آنان را به ضمیمه اموال خود مخورید، که این گناهی بس بزرگ است (۲)، کسانى که اموال یتیمان را به ناحق مى خورند، جز این نیست که آتشى در شکم خود فرو مى برند و دیرى نمى گذرد که به آتش سوزان دوزخ مى سوزند (۱۰).

خداوند در آیات بسیاری به رعایت حق الناس سفارش فرموده است؛ آیه ۱۸۸ سوره بقره، آیه ۲۶ سوره اسراء، آیه یم سوره مائده، آیه ۵۸ سوره نساء، آیه‌های ۲۷ و ۲۸ سوره نور، آیه‌های ۱۱ و ۱۲ سوره حجرات و آیاتی دیگر که بیانگر اهمیت حق الناس در پیشگاه الهی است

توجه به رعایت حق الناس از دیگاه پیامبر (ص) چگونه است؟

پیامبر (ص) در خصوص رعایت حق الناس می‌فرماید: یکی از افراد (فلان قبیله) که شهید شده به خاطر سه درهم که به فلان یهودی بدهکار بوده بر دَرِ بهشت زندانی گشته و به وی اجازة ورود می‌دهند؛ مزد کارگر را پیش از آنکه عرق بدنش خشک شود به او بپرداز؛ کسی که به اجیر و کارگر خود ستم کند و حق او را نپردازد خداوند اعمال نیکش را به کلی تباه و بوی بهشت را بر وی حرام خواهد نمود؛ هر کس به ناحق زمینی را تصرف کند (فردا) وادار می‌شود که خاک آن را تا محشر قیامت بر دوش خود بار نماید؛ حرمت داشتن مال یک مسلمان همچون حرمت خون و جان او است، مراعات آن بر همه واجب است؛ کسی که با مسلمانی در معامله خرید و فروش تقلب و خیانت کند پیرو ما نیست و در قیامت با قوم یهود که خیانتکارترین خلق خدا نسبت به مسلمانان به شمار می‌آیند محشور خواهد شد.

رسول اکرم (ص) در خصوص توجه به حق الناس فرموده اند: هر کس که به دیگری (در غیر اموال) ظلم و ستمی کرده و دیگر دسترسی به او ندارد، از خدا برایش طلب مغفرت و آمرزش کند کفارة خطاهایش خواهد بود؛ همان طور که بدهکار تو در حال تمکّن حق ندارد در پرداخت بدهی خود سهل‌انگاری نماید تو نیز در صورت نداری او نباید که وی را تحت فشار قرار دهی؛ رفاقت و دوستی با کسی که به اندازة حقّی که برای او قائل هستی برای تو قائل نباشد هیچ ارزشی ندارد؛ برحذر باشید و از قرض کردن (حتی‌الامکان) خودداری کنید. بدهکاری برای انسان مایة همّ و غمّ در شب و ذلّت و سرشکستگی در روز است.

حق الناس از دیدگاه معصومان الهی چگونه است؟

امیرالمومنین (ع) در خصوص رعایت حق الناس می‌فرمایند: عظیم‌ترین گناهان، خوردنِ به ناحق و تجاوز به مال یک مسلمان است؛ خداوند سبحان حقوق بندگانش را مقدمة رسیدن به حقوق خود قرار داده است؛ وجود یک آجر غصبی در بنای یک خانه، رهن بر ویرانی آن خانه خواهد بود؛ کسی که گرفتن حق و طلب خود را به تأخیر بیندازد مورد سرزنش واقع نمی‌شود، سرزنش متوجه آن کسی است که چیزی که مال او نیست بدان تعّدی و تجاوز نماید؛ امانتی که به تو سپردند به صاحبانش برگردان و تو نیز کسی‌که او را امین و امانت‌دار خود دانستی مورد شک و اتهام قرار مده.

امام علی (ع) در خصوص توجه به حق الناس فرموده اند: دو دسته، فردای قیامت هیزم جهنم خواهند بود: آدم بخیلی که وجوهات و حق فقرا را از مال خود نپردازد و دیگر عالِمی که دین خود را به دنیای خود بفروشد؛ خداوند سبحان خوراک فقرا را در اموال اغنیا قرار داده هر فقیری که گرسنه بماند در نتیجة دریغ داشتن یک غنی از مال خود بوده است؛ حق پدر بر اولاد آن است که جز در گناه و نافرمانی خدای سبحان در همه‌چیز از پدر خود اطاعت نماید؛ حق برادر دینی خود را به خاطر سابقه‌ای که با یکدیگر دارید ضایع مکن که با این کار برادری‌تان نیز از بین خواهد رفت؛ افضل اعمال متقیان، ادای حقوق برادران دینی است که محبّت فرشتگان مقربیّن و اشتیاق حوریان بهشتی را برای خود به دنبال خواهد داشت.

حضرت فاطمه زهرا (س) در خصوص رعایت حق الناس می‌فرماید: خداوند، احتراز و پرهیز از سرقت را جهت مصونیت و امنیت اجتماعی واجب فرموده است.

امام محمد باقر (ع) در خصوص توجه به حق الناس فرموده اند: اوّلین قطره خون شهید کفاره گناهان او است مگر قرض و بدهکاری او که کفاره‌اش ادا کردن آن است، بدهی و حق‌الناس شهید را وارثان باید ادا کنند؛ هر کس که زکات و وجوهات مالی خود را نپردازد خداوند همان را در روز قیامت اژد‌هایی آتشین بر گردن او طوقی قرار می‌دهد که گوشت بدنش را نیش می‌زند تا از حساب فارغ شود؛ هر کس دوست دارد که خدا (فردا) او را از عذاب جهنم ایمن بدارد بدهکار تنگدست خود را مُهلت دهد یا مقداری از طلب خود صرفنظر نماید. (به او ببخشد)

امام جعفر صادق (ع) می‌فرماید: هر کس مال مؤمنی را به ناحق بخورد پیرو من نیست؛ هیچ عبادتی بالاتر از ادای حق مؤمن نیست؛ مردم اگر حقوق و واجبات مالی خود را ادا می‌کردند مسلّماً همه از یک زندگی مطلوب و رضایتبخشی برخوردار می‌شدند؛ کسی که از مال برادر دینی خود به ناحق بخورد و آن را به صاحبش برنگرداند خوراک او در روز قیامت شعله‌های آتش خواهد بود؛ کسی که مال سرقت و غصبی را شناخت دیگر حق خرید آن را ندارد.

امام ششم شیعیان (ع) فرموده اند: دزدان سه نفرند: کسی که زکات و وجوهات خود را نمی‌پردازد و کسی که (خوردن) مهریة زنان را برای خود حلال می‌داند! و آن کس که قرض می‌گیرد و قصد پرداختن آن را نداشته باشد؛ مرصاد (کمینگاه) جایگاه رفیعی است بر روی پل صراط که (فردا) هیچ بنده‌ای که حق و مظلمه‌ای از مظالم عباد به گردنش باشد از آن عبور نخواهد کرد؛ سخت‌ترین حالات خلق‌الله در روز قیامت زمانی است که طلبکار خمس سر بلند کرده و ندا کند: خدایا خمس من چه شد؟

اباعبدالله (ع) در ادامه در خصوص حق الناس می‌فرمایند: خداوند دعای کسی که در شکمش لقمه حرام و یا به گردن او مظالم یکی از عباد باشد اجابت نمی‌کند؛ هیچ‌کس حق ندارد بدهکار خود را (به خاطر عدم توانائی پرداخت بدهی) از خانه و کاشانة خود بیرون کند. (که خانه‌اش را بفروشد و بدهی‌اش را پرداخت نماید)؛ هر کس که بدهکار تنگدست خود را مهلت دهد خداوند به تعداد هر روز مُهلت، به اندازة طلب او برایش صدقه می‌نویسد تا زمانی که طلب خود را دریافت نماید؛ هر کس از پرداختن مال مؤمنی که در نزد او است و او بدان احتیاج دارد خودداری کند به خدا قسم که نه از طعام بهشتی خواهد چشید و نه از شراب ناب آن خواهد نوشید؛ اگر کسی بخواهد دعایش مستجاب شود باید که درآمدش حلال و طَیِّب باشد و از حقّ الناس و مظالم عباد چیزی به گردنش نباشد.

امام موسی کاظم (ع) می‌فرمایند: یکی از واجب‌ترین حقوق برادر دینی تو این است که چیزی که به نفع دنیا و آخرت او باشد از وی پنهان نداری
حضرت مهدی (ع) امام زمان (عج) نیز در خصوص توجه به حق الناس فرموده اند: کسی حق ندارد در مال دیگری بدون اجازه او دخل و تصرف نماید.

جایگاه حق الناس بالاتر از شهداست

حجت الاسلام والمسلمین عبدالعلی گواهی در گفتگو با خبرنگار، با اشاره به اینکه حق الناس در پیشگاه خداوند بالاتر از جایگاه شهیداست، اظهار کرد: خداوند به شهیدان وعده‌ بهشت را داده است و می‌فرماید ک با اولین قطره خون شهدا تمام گناهان آن‌ها بخشیده می‌شود مگر اینکه حق بر گردنش باشد و تا ادا نکند بخشیده نخواهد شد خداوند به شهدا می‌فرماید حق خود را ادا کن بعد بیا برای رسیدگی به اعمالت.

وی اداامه داد:حق الله متعلق به پروردگار عالمیان است و خود مختار است از حق خود بگذرد یا نگذرد؛ به غیر از حق الله بقیه حقوق باید ادا شود به خصوص حق الناس که خیلی سخت بخشیده می‌شود.

حق الناس فقط مادیات نیست

حجت الاسلام والمسلمین گواهی با اشاره به اینکه نباید فکر کنیم که حق الناس فقط جنبه مادی دارد بلکه هر حقی که ضایع شود و فرد مقابل راضی نباشد حق الناس محسوب می‌شود، تصریح کرد: بدهی و قرض، خوردن حق یتیم، تجاوز به حریم شخصی دیگران، دزدی، گرانفروشی، غیبت، تهمت، خشونت و نزاع، زنا، بی حجابی و بی عفتی، احترام به پدر و مادر، رعایت حقوق همسایه، رعایت حق والدین نسبت به فرزندان و بالعکس، شهادت دروغ، ... و هر حقی که ضایع شود و صاحب حق راضی نباشد همه جزو موارد حق الناس است.

این کارشناس مذهبی با اشاره به نمونه‌ای از رعایت نکردن حقوق دیگران، افزود: هنگام خرید اگر مبلغی چه نزد خریدار یا فروشنده یا کرایه‌های تاکسی باقی بماند در صورتی که طرفین راضی نباشند باید آن مبلغ به دست صاحب حق برسد مگر اینکه با تمام تلاشی که انجام داده صاحب حق را پیدا نکند که در این صورت به نیت او می‌توانند صدقه بدهد.

حجت الاسلام والمسلمین گواهی با تاکید بر اینکه هر چیزی که در زمین و زمان غیر حق الله رعایت نشود حق الناس محسوب می‌شود، گفت: رسول اکرم (ص) می‌فرماید: خداوند به شدت تمام و عقاب با حق الناس برخورد می‌کند، باید عین مال به کسی که حقش ضایع شده پرداخت و از او حلالیت طلبیده شود.

منبع: باشگاه خبرنگاران

1981