سرنوشت القاعده 8 سال پس از مرگ بن لادن

سازمانی که او رهبری‏ اش را برعهده داشت، با هزاران پیکارجوی تحت فرمان خود یکی از افراطی‏ترین گروه‏های جهادی در جهان به حساب می‏آمد. علاوه بر این گفته می‎شد این سازمان به منابع مالی قابل توجهی هم دسترسی دارد.

کشته شدن بن لادن و ظهور گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) باعث شدن قدرت و نفوذ القاعده به شکل چشمگیری کاهش پیدا کند.

تجدید حیات آرام
در حالیکه در سال‎های اخیر داعش سرخط خبرها را به خود اختصاص داده، القاعده هم به شکلی بی سر و صدا در حال ائتلاف با گروه‏های دیگر منطقه و باز سازی خود ‎ بوده است.

اداره اطلاعات ملی آمریکا در تازه‏ترین گزارش خود هشدار داده که رهبران ارشد القاعده در حال تقویت ساختار فرماندهی این شبکه در جهان هستند و هدف‎شان ترغیب برای حمله به غرب و ایالات متحده است."

در گزارشی که سازمان ملل متحد ابتدای امسال در رابطه با تهدید تروریسم جهانی منتشر کرد، آمده: " به نظر می‏رسد جاه‏طلبی القاعده هر روز بیشتر می‏شود ... این شبکه در بسیاری از مناطق دوباره قدرت گرفته و هدفش فعالیت بیشتر در سطح جهانی است."

الکس یانگ، رئیس سازمان اطلاعات مخفی بریتانیا فوریه امسال نسبت به تجدید حیات القاعده هشدار داد.

شبکه گروه‏های وابسته

حملات پهبادهای آمریکایی در پاکستان، کشته شدن رهبر القاعده در سال ۲۰۱۱ و ظهور داعش در سال‏های اخیر باعث شد این شبکه به فکر تغییر روش‌ها بیافتد. القاعده با موفقیت از عهده ایجاد شبکه‎ای از گروه‎ها یا "شاخه‎های" وابسته در آفریقا، خاورمیانه و جنوب آسیا برآمده است.

این شاخه‏ ها، گروه‏های پیکارجوی محلی هستند که به رهبری القاعده ابراز وفاداری کرده‎اند.

به عکس داعش، القاعده همیشه مراقب بوده گروه‏های محلی را از خود دور نکند و برقراری ائتلاف‏های محلی و شرکت در پروژه‎های توسعه اجتماعی بخشی از استراتژی تازه این شبکه است.

سال ۲۰۱۳، القاعده "خط مشی‏های کلی جهادگرایی" را منتشر کرد که از اصلاحات چشمگیر در سازمان خبر می‏داد.

این یکی از مدارکی است که بر رویکرد منطقه محور و خویشتن‎دارانه‏تر القاعده تأکید می‏کند و از پیکارجویان می‏خواهد از رفتارهایی که ممکن است باعث تحریک " طغیان توده‏ها" شود پرهیز کنند.

دکتر الیزابت کندال، استاد کالج پمبروک دانشگاه اکسفورد می‎گوید: " القاعده مسائل منطقه‏ای از جمله فساد و انزوا را به بهترین شکل هدف قرار داده و آن‎ها را در برنامه‌های خود برای جهادگرایی جهانی جای داده است. این شبکه در این مسیر در قالب نجات دهنده محلی عمل کرده و خود را به عنوان پسر خوب جهادی جا زده است."

القاعده به واسطه شاخه‏ ها و اعضاء مختلف خود توانسته به طور پیوسته و یکنواخت حملات خود را افزایش دهد. بنا بر اطلاعات جمع‌آوری شده توسط "پروژه اطلاعاتی رخداد و مکان مناقشه‎های مسلحانه"، این سازمان در سال ۲۰۱۸ در مجموع ۳۱۸ حمله در سراسر جهان صورت داده است.

شاخه‌های القاعده
القاعده در مغرب اسلامی در سال ۲۰۱۶ پا به عرصه وجود گذاشت، وقتی یک گروه پیکارجوی مستقر در الجزیره به القاعده پیوست. بعد از سرکوب‏های شدید نیروی نظامی الجزیره، این گروه به منطقه ساحل و غرب آفریقا نقل مکان کرد.

القاعده در شبه‏قاره هند که در سپتامبر ۲۰۱۴ شکل گرفت، در افغانستان، پاکستان، هند، میانمار و بنگلادش فعالیت می‏کند.

گروه موسوم به جماعت نصرت الاسلام والمسلمین یک سازمان وابسته به القاعده است که با ادغام چندین گروه پیکارجو در مالی و غرب آفریقا شکل گرفته.

گروه شباب در سومالی و غرب آفریقا فعال است و سال ۲۰۱۲ به القاعده اعلام وفاداری کرد.

هیأت تحریر شام از ادغام چندین گروه جهادگرای سوری تشکیل شده و کنترل استان ادلب در شمال این کشور را دست دارد. با این که این گروه بر مستقل بودن خود تأکید دارد، سازمان ملل و آمریکا آن را گروهی وابسته به القاعده می‎دانند.

القاعده در مصر متشکل از چندین گروه حامی القاعده در مصر است که در شبه جزیره سینا در مصر فعالیت می‏کنند.

رهبر آینده القاعده کیست؟
ایمن الظواهری، رهبر کنونی القاعده، سال ۲۰۱۵ مردی جوان را معرفی کرد که به گفته او همچون "شیری" بود از کمین‎گاه شبکه بن‎لادن.

آن مرد جوان حمزه بود، پسر اسامه بن لادن که برای رهبری القاعده در آینده همه به او چشم دوخته‎اند.

آمریکا اما به شکل رسمی حمزه را "تروریست" معرفی کرده و برای اطلاعات درباره محل سکونت او جایزه‎ای یک میلیون دلاری در نظر گرفته است.

حمزه ۳۰ سال سن دارد و وبسایت‏های حامی القاعده او را به عنوان ستاره‏ای نوظهور معرفی می‎کنند. آن‎ها امید دارند او الهام‏بخش نسل بعدی جهادگرایان باشد و قدرت را دوباره به این گروه بازگرداند.

در سال‏های اخیر، حمزه بن لادن پیام‏های صوتی و تصویری زیادی منتشر کرده و از هواداران خود خواسته برای گرفتن انتقام پدرش به اهداف آمریکا و متحدان غربی‏اش حمله کنند. او در پیام صوتی که ماه مارس ۲۰۱۸ منتشر کرد از شهروندان عربستان سعودی خواست برای جنگ علیه پادشاهی این کشور آماده شوند. از آن زمان تاکنون از او اطلاعی در دسترس نیست.

به گفته لینا خطیب، رئیس بخش خاورمیانه و شمال آفریقا در چتم هاوس، موسسه سلطنتی روابط بین‏ الملل بریتانیا "پایان خلافت داعش باعث شده القاعده با ملاحظه و تدبیر بیشتری عمل کند. القاعده الان بیش از پیش به رهبری با رویکرد استراتژیک نیاز دارد و این به حمزه بن لادن کمک می‎کند برای گرفتن جای پدر خود به عنوان رهبر این گروه، از حمایت بیشتری برخودار شود."

22