فعالیت‌های انسانی عامل تخریب ناشی از سیل

آب در ایران که کشوری با اقلیم خشک و نیمه خشک است همیشه از ارزش ویژه‌ای برخوردار بوده. یک کارشناس آب ضمن تاکید بر اهمیت آب برای اکوسیستم و موجودات زنده کره زمین می‌گوید: سیل یکی از جریانات طبیعت است و تجاوز انسان به مناطق سیل‌خیز و دست کاری در ‌پوشش گیاهی و حریم رودخانه‌ها باعث تشدید خسارات ناشی از سیل می‌شود.

حسین رفیع با اشاره به اینکه سیل همیشه نابجا و ویرانگر نیست بلکه به‌نوبه خود و در شرایط و مکان طبیعی می‌تواند بسیار مفید باشد، گفت: سیل گاهی اوقات بخشی از جریان طبیعت است و در بسیاری از مواقع علاوه‌بر اینکه باعث غنی شدن خاک می‌شود به غنای برخی تالاب‌ها و دریاها نیز کمک می‌کند و مواد مغذی فراوانی را به این منابع آبی وارد می‌کند.

وی ادامه داد: زمانی سیل‌های طبیعی باعث تخریب می‌شود که در دشت‌های سیلابی توسعه زمین‌های کشاورزی، باغات و ساخت و ساز صورت گیرد. در واقع تجاوز به حریم مناطقی که به‌طور طبیعی سیل‌خیز هستند باعث می‌شود سیل که عاملی طبیعی است خساراتی به سازه‌ها و فعالیت‌های انسانی وارد کند.

این کارشناس آب با اشاره به اینکه در گذشته روستاها و زمین‌های کشاورزی براساس شرایط اقلیمی توسعه ‌پیدا می‌کردند، گفت: در گذشته مردم طبیعت و جریانات طبیعی را شناخته بودند و براساس شرایط اقلیمی و با رعایت اصول طبیعت، روستاها را ایجاد و در آن‌ها زندگی می‌کردند. کمتر روستای قدیمی را می‌توان یافت که براثر عامل طبیعی سیل تخریب شده باشد اما متاسفانه اکنون بدون توجه به این مساله و با سوء استفاده از دوره خشکسالی‌ که در کشور داشتیم و بدون توجه به شرایط طبیعی مناطق سیل‌خیز، توسعه انسانی نامتناسب به‌ویژه در مناطق روستایی به وجود آمده است.

رفیع درباره علت وقوع سیل‌های غیرطبیعی اظهار کرد: تخریب و از بین بردن ‌پوشش گیاهی در ارتفاعات و مناطق بالادست رودخانه‌ها باعث می‌شود آب حاصل از بارش‌ها بدون عوامل بازدارنده طبیعی با سرعت زیاد در سطوح شیبدار به حرکت درآیند همچنین با توجه به نبود پوشش گیاهی، بخش قابل توجهی از آب که امکان نفوذ به لایه‌های زیر سطحی زمین را داشتند نیز بر حجم روان آب‌ها افزوده می‌شود و این حجم همراه با سرعتی فراتر از حد معمول جریان آبی که از ارتفاعات به ‌پایین دست حرکت می‌کنند به یکی از عوامل وقوع سیل‌های غیرقابل کنترل تبدیل می‌شوند.

وی ادامه داد: رودخانه‌ها جریان زنده و پویای طبیعی هستند و همیشه از یک مسیر ثابت حرکت نمی‌کنند. رودخانه طی زمان و بنابه مسائل طبیعی مسیر خود را تغییر می‌دهد و همین موضوع باعث حاصلخیزی خاک یک منطقه می‌شود اما با تجاوز به حریم رودخانه‌ها، ساخت و سازهای غیراصولی و غیرکارشناسی، توسعه زمین‌های کشاورزی و صنایع در حریم و بستر رودخانه، مسیر حرکت آن‌ها محدود شده است و در زمانی که بارندگی زیاد باشد این موانع و سازه‌ها مانع از حرکت جریان کامل و درست آب می‌شوند و آب‌بندهای موقتی را به‌وجود می‌آورند که باعث تشدید فشار آب و در نهایت جاری شدن سیل می‌شود.

مرجع ملی سازمان‌های مردم نهاد در کنوانسیون رامسر با اشاره به سدسازی‌های گسترده در سطح کشور طی سال‌های اخیر گفت: اینکه آیا سد می‌تواند از وقوع سیل جلوگیری کند یا خیر محل اختلاف نظر بسیاری از کارشناسان است. برخی کارشناسان معتقدند که علت سیل‌هایی که طی سال‌های گذشته در برخی استان‌های کشور رخ داده، بیش از آنکه افزایش میزان بارندگی‌ها در آن نقش اصلی را داشته باشد مدیریت ناکارآمد و گاه اشتباه محاسباتی در رهاسازی آب از دریچه سدها بوده است.

وی ادامه داد: یکی از معضلات اساسی در رابطه با سدسازی این است که سدها عمر مفیدی محدودی دارند و مشخص نیست در آینده که عمر مفید این سدها به ‌پایان رسید چه برنامه‌ای برای آن‌ها داریم؟ لازم است مسئولان و متولیان به‌دنبال راهکارهای جایگزینی باشند که هم هزینه‌کمتری و هم کارآمدی و ‌پایداری بیشتری داشته باشد. در تاریخ و تجربه تاریخی کشورمان می توان موارد مناسبی را یافت و با به‌روز رسانی آن‌ها به برخی از چالشها در این زمینه چیره گشت.

این کارشناس آب ضمن بیان اینکه در عرف جهانی اعلام شده که هر کشوری در بدترین حالت اگر ۴۰ درصد از منابع آب تجدیدشونده خود را برداشت کند دچار شرایطی بحرانی می‌شود، گفت: چقدر مساله آب برای دولت و دستگاه‌های ذی‌ربط از جمله وزارت نیرو، جهاد کشاورزی، صمت و سازمان حفاظت محیط زیست اهمیت دارد؟ چرا در ایران بیش از ۸۵ درصد برداشت از منابع آب تجدیدشونده داریم؟ آیا این حجم از برداشت و بهره‌برداری از منابع آب تجدیدشونده کشور را در آینده با خطرات بسیار جدی و چالش‌های غیرقابل جبران مواجه نخواهد کرد؟ مسئولان اعلام کنند که براساس کدام چشم‌انداز بلند مدتی این روند بهره‌برداری از منابع آب کشور را در ‌پیش گرفته‌اند؟ و بدتر از آن باید افزود که درصدد بارگذاری برداشت‌های جدیدی نیز است.

رفیع در پایان ضمن اشاره به شعار امسال روز جهانی آب اظهارکرد: شعار روز جهانی آب در سال ۲۰۲۱ "ارزش آب" است و سازمان ملل دعوت کرده که گروه‌های مختلف در مشاغل، جنسیت و سن از دید خود ارزش آب را تعریف کنند. از نهادهای تصمیم‌گیر و سیاستگذار نظام درخواست دارم که آنان نیز در این فراخوان جهانی شرکت کنند و ارزش آب را از دید نهاد خود بیان کنند تا ما هم بدانیم که براساس چه ارزشی نسبت به مدیریت آب چنین بی محابا اقدام می‌کنند؟

منبع: ایسنا

70