شاهرود میزبان گردشگران/ بهار بهترین زمان سفر به «شخره» است
جاذبه‌های کهن دیار شاهرود که در اوستا از آن به نام شهخره و شخره نام برده می‌شود آنقدر فراوان هستند که برای دیدن آن‌ها باید حداقل پنج روزی را زمان گذاشت.
جاذبه‌های گردشگری شاهرود را می‌توان به سه بخش تقسیم کرد، ابنیه تاریخی، طبیعت بکر و دیدنی و همچنین گردشگری عرفانی به واسطه قرار گیری اقطاب عرفان شرق در این ناحیه که هرکدامشان برای جذب هزاران گردشگر در یک استان و کشور کافی هستند اما این سعادت نصیب شاهرودی‌ها شده تا پنج عارف را در خودشان جای دهند.
در این گزارش نگاهی حتی کوتاه به جاذبه‌های گردشگری شاهرود می‌اندازیم که برای دیدارشان بهترین زمان همین روزهای بهار هستند و حداقل برایشان باید چهار تا پنج روزی وقت گذاشت.
بقاع، ابنیه تاریخی و مقبره‌های عارفان
بقعه شیخ عمادالدین شاهرود در قعر فراموشی خفته ولی مجموعه تاریخی بسطام چون نگینی در مجموعه گردشگری استان سمنان می‌درخشد شاهرود دارای ابنیه و بقاع تاریخی فراوان است بسیاری از آن‌ها مانند بقعه شیخ عمادالدین در قعر فراموشی خفته اند و برخی دیگرشان مانند مجموعه تاریخی بسطام چون نگینی در مجموعه گردشگری استان سمنان می‌درخشند بسیاری از دوره ساسانی‌ها حکایت می‌کنند و برخی در همین حوالی قاجار و پهلوی ساخته شده‌اند اما حکایت چیز دیگری است، حکایت ابنیه تاریخی شاهرود نَقل اماکنی است که در آن ساعت‌ها از کار می‌ایستند و چشم‌ها پر از زیبایی می‌شود.
بازار شاهرود: مجموعه بازار شاهرود ازجمله آثار دیدنی مربوط به دوره قاجار است که سامانه میراث فرهنگی استان سمنان درباره آن می‌نویسد: بازار شاهرود یکی از بازارهای تاریخی و بزرگ استان سمنان است که ازنظر اقتصادی از جایگاه ویژه‌ای در این شهر برخوردار است، این بازار قدیمی در سال ۷۸ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۲۲۸۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
بازار تاریخی شاهرود با قدمتی ۱۵۰ ساله شامل بیش از ۲۶۰ باب مغازه است. این بنای تاریخی علاوه بر راسته اصلی، دارای چندین کاروانسرا، حمام، آب‌انبار و مدرسه است که در نوروز می‌تواند پذیرای خیل مسافران و همچنین گردشگران باشد.
مساجد زیبای شاهرود
مسجد جامع شاهرود: مسجد جامع در زمره بناهای دوران ایلخانی در استان سمنان است که برای معماری بسیار ویژه است، این مسجد در جوار بیدآباد و چهارسوق شاهرود نمایی ویژه به شهر بخشیده و مردم آن را در سال ۱۲۴۲ مرمت کردند، این کهن بنای تاریخی شاهرود امروز با مرمت‌های فراوان چهره‌ای جدید به خود می‌بیند اما همچنان رازهای نگفته‌ای از صدها سال قدمت این مردمان دارد. این بنا در سال ۷۶ به شماره ۱۸۵۶ به ثبت تاریخی رسیده و برای دیدار از آن باید راه پارک جنگلی آبشار را در پیش گرفت.
در کتاب جامع شاهرود درباره این بنا می‌خوانیم: بنای مسجد دارای وضو خانه‌ای شبیه آب‌انبار در جلو و خارج مسجد و نیز مناره‌ای بوده است. در قسمت شرقی و قسمت شمالی مسجد، باغچه‌ای قرار دارد که باغچه ضلع شرقی آن، به هفت‌دختران معروف و به باور عوام، گره‌گشا بوده و زنان درگذشته آداب و رسوم ویژه‌ای ازجمله در روز بیست و هفتم ماه مبارک رمضان در این مسجد برگزار می‌کرده‌اند.
مسجد شیخ علی‌اکبر شاهرود: این مسجد متعلق به دوره قاجار است و به همت مرحوم شیخ علی‌اکبر مجتهد از روحانیان عالی‌رتبه شهر بناشده و با قدمت ۱۷۰ ساله از زیباترین و کامل‌ترین مساجد منطقه محسوب می‌شود که مساحت آن حدود ۷۵۰ مترمربع و زیربنایش ۵۰۰ مترمربع است، این مسجد همچنین گنبد خانه، شبستان، طلبه خانه و آب‌انبار نیز دارد.
قسمت طلبه خانه مسجد شیخ علی‌اکبر شاهرود که در ضلع غربی آن واقع‌شده دارای پوشش سقف و آجرکاری‌های بسیار زیبایی است. آب‌انبار این بنا که به لحاظ حجم دومین آب‌انبار شاهرود است با دو راه‌پله (راه شیر) ازیک‌طرف به خیابان و از سمت دیگر به صحن حیاط مرتبط است. این مسجد دارای دو ورودی یکی به سمت خیابان و دیگری به سمت کوچه است. پوشش سقف ورودی سمت کوچه (شرقی) از نوع قوس کلیل است که بافرم حصیری اجرا شده است.
عماد الدین بقعه‌ای فراموش شده
آرامگاه شیخ عمادالدین: این بنا در بخش انتهایی شهرک کوثر و محدوده مسکن مهر شاهرود قرارگرفته و از بناهای دوران پیش از صفویان محسوب می‌شود که متأسفانه مورد بی‌مهری مسئولان استان سمنان قرار دارد اما همچنان در زمره بهترین جاذبه‌های گردشگری شهرستان است.
این بنا آنقدر مورد بی‌مهری است که درباره آن نام بقعهٔ مخروبه را به کار می‌برند. بقعهٔ شیخ عمادالدین به شکل متساوی‌الاضلاع وجود دارد که دارای هشت تاق مشتمل بر چهار تاق از خشت خام و چهار تاق دیگر از آجر است. در حوالی بقعه، آثار عبارتی دیده می‌شود که متعلق به بقعه بوده همچنین در شرق آن نیز آثار دو گنبد کوچک‌تر دیده می‌شود که بخشی از بدنه‌ها و تاق‌های آن باقی ولی از خود گنبدها چیزی نمانده است از سوی دیگر این اثر در تاریخ ۱۰ مهر ۸۰ با شمارهٔ ثبت ۳۹۴۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
بایزید بسطامی: قرار گرفتن مقبره بایزید بسطامی و ابوالحسن خرقانی در زمره افتخارات مردم شهرستان شاهرود است که هرکدامشان برای جذب ده‌ها هزار نفر گردشگر و توسعه توریسم در یک شهر و حتی استان کافی است اما با عنایت الهی هردوی آن‌ها در شاهرود وجود دارد که مایه مباهات مردم این دیار محسوب می‌شوند.
آرامگاه بایزید بسطامی فاقد هرگونه تزئین است، درگذشته داری یک پنجره مسقف آهنی بود که آن را نیز برداشتند، همچنین روی مقبره یک سنگ مرمر قرار داشت که کلماتی از مناجات مشهور حضرت علی بن ابی‌طالب (ع) بر آن حک‌شده که متأسفانه در سال‌های اخیر به بهانه ساخت المانی جدید همه آنچه درگذشته از بایزید بسطامی وجود داشت از بین رفته است اما هنوز نامش بر تارک گردشگری عرفانی ایران اسلامی نقش بسته و سالانه میزبان ده‌ها هزار گردشگر است.
ابوالحسن خرقانی: مقبره این عارف نامدار قرن چهار و پنج هجری قمری در ۲۵ کیلومتری شاهرود و در روستای قلعه‌نو خرقان قرارگرفته است در ابتدا بنایی ساده میزبان پیکر ابوالحسن بود تا اینکه در سال ۵۲ و به همت میراث فرهنگی وقت، بنایی فاخر بر روی مقبره اصلی ساخته شد که گنبدی مخروطی دارد.
این بنا دارای کتابخانه، سالن اصلی ورودی، محوطه درختکاری شده، باغ، خانقاه، زائرسرا و چند بخش دیگر است که از زیبایی در زمره برترین نقاط گردشگری استان سمنان محسوب می‌شود، همچنین متصل به مقبره شیخ ابوالحسن، مسجدی بوده که مطابق نوشته برخی از مؤلفین دارای گنبدی مخروطی شکل و مزین به کاشی‌های زیبا بوده است. در حال حاضر از مسجد و گنبد مذکور فقط محراب آن باقی‌مانده که برخلاف مساجد دیگر این نواحی رو به مغرب است. محراب مذکور دارای گچ‌بری‌های زیبا و استادانه‌ای است. در حاشیه محراب عبارت زیر با خط بسیار زیبا گچ‌بری شده است.
قدمت و معماری در شاهرود
خانه یغمایی‌ها: این خانه در سال ۱۳۰۴ خورشیدی توسط یک معمار یزدی به نام استاد مهدی حیدریان ساخته‌شده و شاید به همین خاطر باشد که در این بنا بادگیر احداث‌شده است. فرم پلان به‌صورت حیاط مرکزی بوده و ورودی خانه در قسمت جنوبی با یک راهرو یا دالان به حیاط متصل می‌شود. خانه یغمایی‌ها تنها بنای دارای بادگیر شاهرود است.
امامزاده‌ها: امامزاده محمد (ع) دیزج و دو امزاده در بسطام به نام‌های امامزاده محمد (ع) و امامزاده ابوالقاسم (ع) از دیگر مکان‌های تاریخی و دیدنی شاهرود هستند که برای زائران و مسافران نوروزی می‌توانند فرصتی برای زیارت فراهم کنند تا در کنار زدودن گرد سفر از تنشان، روح خود را نیز در جوار این بقاع متبرکه صیغل بدهند.
محله بید آباد: در گذشته این محله بازار اصلی شاهرود بوده و تا قریب به ۲۰۰ سال پیش که بازار سنتی شاهرود ساخته نشده بود، این محله قطب اقتصادی شهر و نبض تپنده آن بوده است، وجود چهار مسجد و ده‌ها منبر خانه و یک تکیه موسوم به زنجیری با قدمتی بالغ بر ۳۵۰ ساله در زمره بخش‌های دیدنی این منطقه هستند همچنین دو چنار در این منطقه قرار دارد که بر روز هم پنج سده عمر دارند و می‌توانند برای مسافران نوروزی جذاب باشند.
قدم زدن در کوچه چهل پیچ شاهرود که در برخی نقاط اندازه تردد دو نفر از کنار هم باریک می‌شود و معماری خشت و گل از دیگر جاذبه‌های شاهرود است که از مسافران دلبری می‌کند هرچند در سال‌های اخیر ساخت و ساز ترکیب منطقه بید آباد را بر هم زده اما همچنان این محله زیبایی خود را دارد وجود ده‌ها درخت بید بزرگ و سترگ، دلیل نامگذاری این ناحیه به بید آباد بوده است.
طبیعت بکر شاهرود
جنگل‌ها: شاهرود دارای دو جنگل است نخست جنگل رویایی ابر که در ۳۵ کیلومتری شمال این شهر قرار دارد و دیگری جنگل اولنگ که برای رسیدن به آن باید ۶۰ کیلومتر در مسیر شاهرود-آزادشهر سفر کرد هر دوی این جنگل‌ها بسیار دیدنی هستند اما درباره ابر باید این نکته را گفت که این جنگل هیرکانی با سه میلیون و ۳۰۰ هزار سال قدمت، پیرترین موجود زنده دنیا لقب دارد.
آبشارها: شاهرود به واسطه قرار گیری در پایه البرز جنوبی دارای آبشارها و یا آب ریزهای زیاد است اما مشهورترین این آبشارها دو آبشار مجن و ابرسج هستند، آبشار مجن همانطور که از نامش بر می‌آید در شهر مجن در ۴۵ کیلومتری شمال شاهرود قرار دارد و برای رسیدن به آن باید شش کیلومتر مسیر خاکی را نیز پیمود تمامی ماشین‌های سواری دقیقاً تا پای این آبشار می‌روند و بهترین جاذبه برای مسافران محسوب می‌شود. آب این آبشار (که از سه آبشار بالا دستی دیگر تغذیه می‌شود) آنقدر سرد است که در تابستان مسابقه استقامت در آب سرد توسط محلی‌ها در این آبشار موسوم به تنگه دستان برگزار می‌شود.
آبشار یخی ابرسج از جمله زیباترین بخش‌های طبیعی شاهرود و بهشت عکاسان است فرض کنید در مقابلتان آبشاری قرار دارد که بخش قابل توجهی از سال یخ زده است دور و برتان برف‌هایی وجود دارد که شاید لایه‌های زیرین آن‌ها دوقرن قدمت داشته باشند و شما با یک دوربین عکاسی در محیطی به وسعت ۹۰ هکتار کوه، برف، یخچال طبیعی و آسمان آبی حضور دارید مگر از این رویایی تر هم می‌شود؟ البته باید گفت رسیدن به این آبشار بسیار سخت است و تردد به آن برای خانواده‌ها توصیه نمی‌شود.
روستاهایی به رنگ زیبایی
روستاها: روستاهای هدف گردشگری در شاهرود فراوان هستند، ابر، خارتوران، رضا آباد و ده‌ها روستای زیبای دیگر اما در این مجال نمی‌توان تمام آن‌ها را توصیف کرد به همین دلیل سه روستای شاخص در زمینه گردشگری در ادامه معرفی می‌شوند.
رضا آباد دروازه کویر و رمل و ماسه‌ها است این روستا تا شاهرود ۲۴۰ کیلومتر فاصله دارد اما رانندگی و مشقت برای رسیدن به آن به زیبایی‌هایش می‌ارزد این روستا بسیار دیدنی است روستای ابر دیگر روستای دیدنی شاهرود در پای جنگل ابر قرار دارد و درختان سر به فلک کشیده و چشمه‌های فراوان دارد همچنین روستای قلعه بالا که روستای پلکانی محسوب می‌شود به جرئت زیباترین روستای استان سمنان این روستای هدف گردشگری در سال‌های اخیر به سبک سنتی و با مصالح سنتی شامل گل و کاه و … بازسازی شده و حتی رخت شوی خانه آن به سبک سنتی میزبان زنان روستا است تا سنت‌ها در این روستا احیا شوند هر سه روستای مذکور دارای امکانات بوم‌گردی و اقامتی هستند.
برای نوشتن از زیبایی‌های شاهرود باید کتابی قطور نوشت چرا که بسیار متعدد هستند مانند همه شهرهای کوهپایه البرز جنوبی شاهرود نیز دارای طبیعتی بکر و سبک زندگی جالب است اما آنچه این شهرستان را متمایز کرده فاصله بسیار نزدیک تا کویر و شن‌زار رمل و ماسه‌ای و آفتاب سوزان است که از یخچال‌های طبیعی دامنه البرز و جنگل ابر، فقط ۹۰ کیلومتر فاصله دارند این فاصله نزدیک برای بسیاری قابل درک نیست اما باید آمد و از نزدیک فاصله بین عمق جنگل و رمل ماسه‌ای را در شاهرود تماشا و با تما وجود تجربه کرد.
منبع: مهر
1981
