آیا بعد از 1400باز باید روزه گرفت؟

بدون در نظر گرفتن هیچ گونه اطلاعات پزشکی و تنها با در نظر گرفتن عقل سلیم، می توان دریافت که وقتی بدن انسان یازده ماه از سال به یک گونه عادت غذایی دارد - سه وعدة منظم - و ناگهان آن را تغییر می دهد مسلماً دچار شوک و آسیب های جدی می شود و اسلام هم با آسیب رساندن مخالف است.

آیا منطقی است حکمی که 1400 سال پیش صادق بوده، امروزه هم صادق باشد و آیا نباید در احکام روزه، تجدید نظر کرد؟

نوشته امروز پاسخی است به سوال بالا که در چند محور ارائه می شود:

1. ماهیت روزه به عنوان عملی دینی و عبادی و برای رسیدن به مراتب والای معنوی، مانند تقوا، از جانب خداوند برای بشر تعریف شده است و در قطعی بودن این تکلیف دینی برای همة نسل ها و اقوام و نژادهای گوناگون بشری در طول تاریخ، تردیدی وجود ندارد، این مطلب را می توان از آیات قرآن و روایات به دست آورد؛ به ویژه که این عمل به عنوان یکی از ارکان پنج گانة دین اسلام تعریف شده و محدود کردن آن در یک توصیة تغذیه ای برای افراد خاص و در یک محیط معین، بسیار دور از واقعیت است.

2. دستورات دینی و تکالیف الهی، بر مبنای حکمت خداوند و مصلحت بشر که اعم از مصلحت دنیایی و آخرتی است، تنظیم شده و بشر در عمل به این دستورات، از تأثیرات مثبت و حداکثری این عمل ها برای سعادت دنیوی و اخروی خود، مطمئن است و هرچند به خوبی می داند که این تکالیف، ممکن است ضررهای محدود و حد اقلی دنیوی را نیز به دنبال داشته باشند، اما در عین حال، حتی در جنبة مادی و جسمانی نیز منافع این تکالیف، قابل مقایسه با زیان های محدود احتمالی نیست.

3. اصل اولیه در همة تکالیف دینی، وجود برخی ویژگی ها و ضوابط عام است که عدم وجود ضرر قابل توجه برای فرد، یکی از این شاخصه هاست و در نتیجه، اگر هر عمل عبادی برای فرد یا افرادی در بردارندة ضرری غیر قابل تحمل از دیدگاه عقل باشد، به دستور خود شرع، انجام آن به عنوان ثانوی، صحیح نیست و این همان جایگاه لا ضرر و لا ضرار است؛ اما این، غیر از اصل یک تکلیف مسلم دینی، برای تودة افراد جامعه است که به عنوان یک اصل اولیة دینی، شناخته می شود.

بر این اساس، اصل وجوب روزه، حقیقتی غیر قابل انکار است که انجام آن بر همة افراد، ضروری است؛ اما اگر در شرایط و موقعیت های خاص، افرادی مشخص از انجام این عمل معذور بودند، یعنی احتمال وجود ضرر در انجام آن به درجه ای رسید که عُقَلا پذیرفتن این ضرر را منطقی ندانستند، وجوب اولیة این عمل از عهدة این افراد، برداشته می شود و تکالیف جایگزین به جای آن قرار می گیرد.

4. بر اساس نظر کارشناسان پزشکی، بیشترین تأثیرگذاری مثبت روزه داری برای بدن انسان، در همین ایجاد تغییر و تبدیل در رویة تغذیه و عملکرد سیستم گوارشی بدن است که بر اثر آن، جلوی عادات نادرست غذایی انسان گرفته می شود و برخلاف رویة معمول، سیستم گوارشی بدن برای مدتی به استراحت می پردازد.

علاوه بر این، عامل بسیاری از بیماری ها، زیاده روی در خوردن غذاهای مختلف است; چون مواد اضافی جذب نشده، به صورت چربی های راکد در نقاط مختلف بدن، یا به صورت چربی و قند اضافی در خون باقی می ماند و این مواد، زمینه مناسبی برای پرورش انواع میکروب های عفونی است و در این حال، بهترین راه برای مبارزه با این بیماری ها، نابود کردن آنها از طریق گرسنگی محدود و ضابطه مند، یعنی همان روزه است.

البته این مسئله به معنای ایجاد شُک شدید غذایی و رفتاری نیست؛ بلکه در تعالیم اسلامی، توصیه شده که افراد قبل از ماه رمضان، با گرفتن متناوب و با فاصلة روزه های مستحب، به نوعی خود را با شرایط روزه داری، هماهنگ کنند؛ تا مداومت سی روزه بر این عادت غذایی و رفتاری خاص، موجب مشکات جسمی نشود.

4. برخلاف تصور شما، در صدر اسلام هم وضعیت معیشت و تغذیه افراد هرچند متاثر از عادات دوران جاهلیت بود، اما در مواردی کاملاً مناسب با وضعیت جسمی و مزاجی انسان های همان زمان بود و چه بسا بتوان گفت که تغذیه بشر در همة ادوار گذشته، به دلیل سلامت محصولات و حجم کم غذاها در نوبت های تغذیه، به مراتب بهتر از زمان کنونی و دوران مدرن بوده است.

علاوه بر این، ماهیت روزه داری، مهار حجم غذاست؛ نه مهار کیفیت غذاها و در گذشته، به ویژه در صدر اسلام به دلیل محرومیت ها و مشکلات اقتصادی شدید مسلمانان، حجم تغذیة افراد بسیار کمتر از زمان کنونی و حتی وضعیت طبیعی در همان زمان بوده است و در نتیجه، محدودتر کردن این حجم غذایی و تغییر نوبت های تغذیه، نمی تواند دلیل اصلی این حکم الهی باشد و اگر هم باشد، در زمان کنونی، به مراتب ضروری تر و لازم تر است.

نویسنده: ملیحه محمدپور / استاد دانشگاه

منبع: خبر فوری

17