آسیب‌شناسی در مطالعه و یادگیری؛ اجبار فرزندان به انجام تکالیف

محمدحسین صانعی، مدیر اسبق آموزش و پرورش ناحیه ۷ مشهد و کارشناس تعلیم و تربیت در یادداشتی نوشت:

مطالعه، یک فرایند ذهنی پویا است و برای دست یابی به آن باید کاری کرد که فرزندان با میل و رغبت و خواست خود به درس خواندن بپردازند و نه اینکه والدین کاری کنند تا فرزندان از سر الزام و اجبار به سوی کتاب و درس برود.

گاهی دیده می شود والدین از سر دلسوزی فرزندان خود را در شرایط و مواقع نامناسب مجبور به مطالعه و انجام تکالیف درسی می کنند. غافل از اینکه چنین رفتاری نه تنها فرزندان را ترغیب به مطالعه نمی کند، بلکه آثار و تبعات منفی زیادی را در پی دارد که به برخی از آنها اشاره می شود:

1- خلق غمگین؛ یکی از پیامدهای مطالعه به جبر و اجبار ایجاد خلق غمگین در فرزند است که هم روابط بین والدین و او را ناخوشایند و مکدر می کند و هم موجب کاهش یادگیری می شود. در حالیکه اگر مطالعه با شادی و نشاط شروع شود، مؤثرتر و مفید تر است و بازده آن بیشتری خواهد بود.

2- کاهش انگیزه؛ مجبور شدن فرزند به مطالعه، موجب کاهش انگیزۀ او به مطالعه و درس خواندن می‌شود و مطالعه ای که بدون میل و رغبت و قصد یادگیری انجام شود، قطع و یقین بازده و راندمان لازم را نخواهد داشت. پس والدین باید بکوشند شرایطی را فراهم نمایند که فرزندشان با میل و رغبت به سوی کتاب و انجام تکالیف برود، تا میزان یادگیری او مطلوب و رضایت بخش باشد و انگیزۀ او بیشتر شود.

3- رفتارهای دروغین؛ یکی دیگر از تبعات الزام و اجبار وادار کردن فرزند به مطالعه و درس خواندن ایجاد رفتارهای دروغین در آنها است. بدین ترتیب که وقتی فرزندی مجبور به مطالعه می شود ظاهراً به طرف کتاب می رود، کتاب را هم ورق می زنند و طوری وانمود می کند که در حال خواندن است ولی مطالعه نمی کند و درس نمی‌خواند، در واقع ادای مطالعه را در می‌آورد و مطالعه ای در کار نیست.

4- احساس زدگی و تنفر؛ یکی دیگر از آثار و پیامدهای مطالعه و درس خواندن اجباری ایجاد احساس زدگی و تنفر از کتاب و درس و مطالعه است، فرزندی که مجبور به مطالعه و درس خواندن می شود، معمولاً ناخواسته از درس، مدرسه و حتی معلم متنفر می شود و از آنها بیزاری می جوید ولی چون مجبوراست به مدرسه می رود امَا آنقدر درس می‌خواند که از مدرسه اخراج نشود.

5- کندی و تنبلی؛ هر کسی که بر خلاف میل و رغبت خود وادار به کاری شود، طبیعتاً با جدیت آنرا انجام نمی دهد و این امر در مورد مطالعه فرزندان نیز صادق است. بنابراین هر گاه والدینی فرزند خود را در زمان نامناسب و بر خلاف میل و رغبت او به مطالعه مجبور کنند، با این عمل خود عملاً او را به سوی تنبلی و کندی و اتلاف وقت در همه امور و از جمله درس خواندن و مطالعه کردن هدایت کرده اند و چه بسا که این رفتار به عادتی برای فرزند در همۀ امور زندگی تبدیل گردد.

6- ایجاد مقاومت؛ اگر اصرار و الزام والدین برای مطالعه فرزندان استمرار یابد، چه بسا فرزندی را به مقاومت علنی وادار کند و عملاً سراز مطالعه و درس خواندن باز زند و این نشانۀ شکست بارز والدین در هدایت فرزند به سوی مطالعه است. چنانچه این عمل چندین بار تکرار گردد، کم کم فرزند در مقابل سایر خواسته والدین مقامت می کند و سطح فعالیت های عمومی او کاهش می یابد. گاهی والدینی در چنین مواقعی اقدام به تنبیه فرزند خود می کنند. غافل از اینکه این رفتار نه تنها منجر به درس خواندن فرزند نمی شود، بلکه موجب تیرگی روابط بین والدین و او نیز می گردد و فاصلۀ عاطفی آنها را بیشتر می کند و پرده های احترام نیز دریده می شود. اینجاست و فرزند و والدین متضرر می شوند. در حالیکه اگر با چنین فرزندی به درستی رفتار شود، چه بسا که او به درس و تحصیل علاقه مند نشود، ولی آدم موفق در بازار کار و اشتغال و فرد مفیدی برای خود و جامعه گردد.

7- رواج تندی و خشونت؛ یکی دیگر از پیامدهای وادار کردن فرزندان به مطالعه اجباری رواج تندی و خشونت در خانواده است، یعنی اگر فرزند ارشدی در خانواده ای بخاطر درس نخواندن از پدر و مادر کتک بخورد، ممکن است او هم برادر و خواهر کوچکتر از خود را کتک بزند و آرامش خانواده را برهم زند، و چه بسا این آنان به کوچه و مدرسه و حتی در زندگی آیندۀ آنان سرایت کند. بعضاً گفته می شود، حتی در خانوادۀ آرام که تنبیه در آن نیست، امَا تأکید زیاد به درس خواندن است، افراد آن تنها در بعد علمی پیشرفت قابل توجهی نمی کنند ، بلکه در ابعاد اجتماعی، معنوی، بدنی و سیاسی نیز به رشد لازم نمی رسند. پس وقتی خانواده آرام چنین باشد. قطعاً در خانواده ناآرام وضعیت بسیار مخاطره آمیز خواهد بود.

24