نگاهی به چهار دهه انتخابات ریاست جمهوری در ایران و نقش خراسان

اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری در ایران در حالی کم‌تر از یک سال از پیروزی انقلاب برگزار شد که پس از استعفای دولت موقت در پی تسخیر سفارت آمریکا به دست دانشجویان پیرو خط امام، امورات کشور توسط شورای انقلاب اداره می‌شد و لزوم اداره کشور توسط دولت برخواسته از رأی و نظر مردم پیش از هر زمان دیگری احساس می‌شد.

مردم ایران پس از شرکت در دو همه‎پرسی برای انتخاب نوع حکومت و تصویب قانون اساسی در روز جمعه پنجم بهمن 1358 پای صندوق‌های رأی رفتند و از میان 8 نامزد شناخته شده یعنی ابوالحسن بنی صدر، احمد مدنی، حسن ابراهیم حبیبی، داریوش فروهر، صادق طباطبایی، صادق قطب زاده، محمد مُکری و کاظم سامی نخستین رئیس جمهور خود را انتخاب کنند.

در این میان از حدود 19 میلیون نفر واجدین شرایط شرکت در انتخابات حدود 14 میلیون نفر در انتخابات شرکت کردند و با مشارکت 73 درصدی خود «ابوالحسن بنی‌صدر» را که به صورت مستقل در انتخابات شرکت کرده بود با حدود 10 میلیون رای و 76 درصد آراء به عنوان نخستین رئیس جمهور ایران برگزیدند.

در این دوره 2میلیون و 114هزار و 993 نفر از مردم خراسان حق شرکت در انتخابات را داشتند که با مشارکت 64.7 درصدی خود 1 میلیون و 369هزار و 640 نفر پای صندوق‌های رأی حاضر شده و در سرنوشت خود مشارکت کردند.

عمر دولت بنی‌صدر کوتاه بود و بعد از 1 سال و 5 ماه از انتخابات با توجه به حوادث و اتفاقات رخ داده که موجب بالا گرفتن تنش در کشور شده بود، اکثریت نمایندگان مجلس شورای اسلامی در روز 31 خرداد 1360 رای به عدم کفایت وی در مقام ریاست جمهوری داده و او را از این مقام عزل کردند.

با گذشت یک ماه از عزل بنی‌صدر و در حالی که ایران از یک سو در حال جنگ با عراق و از سوی دیگر درگیر تنش‌ها و درگیری‌های داخلی بود، دومین دوره انتخابات ریاست جمهوری در دوم مرداد 1360 برگزار شد و 14 میلیون و 573هزار و 493 ایرانی در سراسر دنیا در انتخابات شرکت کرده و با مشارکت 64 درصدی خود از میان سیداکبر پرورش، محمدعلی رجایی، عباس شیبانی و حبیب‌الله عسگراولادی ، با 12میلیون و 770هزار و 50 رای و حدود 90درصد آرا «محمدعلی رجایی» را به عنوان دومین رئیس جمهور ایران انتخاب کردند.

همزمان در استان خراسان نیز از میان 2میلیون و 136هزار و 672 نفری که واجد شرایط شرکت در انتخابات بودند 1میلیون و 549 هزار و 868 نفر در انتخابات شرکت کردند. میزان مشارکت خراسانی‌ها در این دوره 8درصد افزایش داشت و به 72.5درصد رسید.

رجایی در ۸ شهریور ۱۳۶۰ کمتر از یک ماه از آغاز ریاست جمهوری در انفجار دفتر نخست وزیری به شهادت رسید و بار دیگر جمهوری اسلامی آماده برگزاری انتخاباتی دیگر شد.

یک ماه بعد و در شرایطی که کشور به شدت درگیر بحران‌های سیاسی و امنیتی همچون جنگ با عراق و ترور مقامات بود، سومین دوره انتخابات ریاست جمهوری در دهم مهر 1360 برگزار شد و ایران در دو ماه شاهد برگزاری دو انتخابات ریاست جمهوری بود.

در این انتخابات مردم ایران از میان 4 نامزد تایید صلاحیت شده یعنی آقایان سیدعلی خامنه‌ای، سیدعلی‌اکبر پرورش، حسن غفوری‌فرد و سیدرضا زواره‌ای، «آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای» را با 15میلیون و 905هزار و 987 رای و با اکثریت قاطع 95درصدی به عنوان سومین رئیس جمهور ایران انتخاب کردند.

مشارکت مردم خراسان در این دوره انتخابات نیز افزایش یافت، 1میلیون و 668هزار و 168 نفر به پای صندوق‌های رأی رفتند، به گونه‌ای که میزان مشارکت مردم در این استان به 78 درصد رسید.

پس از پایان نخستین دوره ریاست جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای و ثبات نسبی در شرایط سیاسی و امنیتی کشور و جنگ با عراق، در 25 مرداد 1364 چهارمین انتخابات ریاست جمهوری برگزار شد و مردم ایران از میان حبیب‌الله عسگر اولادی از حزب موتلفه اسلامی، آیت‌الله خامنه‌ای از حزب جمهوری اسلامی و رییس جمهور وقت و سیدمحمود کاشانی نامزد مستقل، با 12میلیون و 205هزار و 12 رای بار دیگر به آیت‌الله خامنه‌ای رای اعتماد دادند.

در این دوره از حدود 26 میلیون ایرانی که حق شرکت در انتخابات داشتند 14میلیون و 238هزار و 587 نفر یعنی حدود 55درصد واجدین در انتخابات شرکت کردند، به همین نسبت در استان خراسان نیز 1میلیون و 490هزار و 500 نفر از میان 2میلیون و 548هزار و 292 نفر در انتخابات شرکت کردند و میزان مشارکت 58 درصدی را به ثبت رساندند.

پنجمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در حالی برگزار شد که با رحلت حضرت امام(ره) و پایان جنگ 8 ساله فضای جامعه ایران در حال تغییر بود، در چنین شرایطی مردم بار دیگر در ششم مرداد 1368 به صحنه آمدند و با مشارکت 54 درصدی خود از میان اکبرهاشمی رفسنجانی و عباس شیبانی، دو نامزدی که صلاحیتشان از سوی شورای نگهبان قانون اساسی تایید شده بود، «آیت‌الله اکبرهاشمی رفسنجانی» را با 15میلیون و 550هزار و 528 رای و 94درصد آرا راهی کاخ ریاست جمهوری کردند.

خراسانی‌ها نیز در این انتخابات 1میلیون و 657هزار و 949 رای در صندوق‌ها انداختند، میزان مشارکت آنان در این دوره حدود 58درصد بود.

21 خرداد 1372 موعد برگزاری ششمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران بود. در این دوره ۱۶ میلیون و ۷۶۹ هزار و ۷۸۷ نفر که حدود نیمی از واجدین شرایط را شامل می‌شدند در انتخابات شرکت کرده و از میان اکبر هاشمی‌رفسنجانی، عبدالله جعفرعلی جاسبی، مهندس رجبعلی طاهری و احمد توکلی، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی را با 63 درصد آرا برای 4 سال دیگر به عنوان رئیس جمهور ایران برگزیدند.

سهم مردمان خراسان از این انتخابات نیز 1میلیون و 754هزار و 624 رأی از 3میلیون و 130هزار و 25 نفری بود که طبق قانون امکان شرکت در انتخابات را داشتند که این رقم مشارکتی 58درصدی را رقم زد.

با پایان دوران ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی، در دوم خرداد 1376 ملت ایران برای انتخاب پنجمین رئیس جمهور خود به پای صندوق‌های رأی رفتند تا از بین سیدمحمد خاتمی، محمدمحمدی ری‌شهری، رضا زواره‌ای و علی‌اکبر ناطق نوری یک نفر را به خیابان پاستور بفرستند. در این انتخابات از میان 29میلیون و 145هزار و 754 نفری که در انتخابات شرکت کردند و «حجت‌الاسلام و المسلیمن سیدمحمد خاتمی» را با حدود20 میلیون رأی و 69درصد آرا را به عنوان رئیس جمهور خود انتخاب کردند.

در این دوره بر خلاف انتخابات‌های چند دوره قبل، درصد مشارکت به شکل قابل ملاحظه‌ای افزایش پیدا کرد و حدود 80درصد مردم در انتخابات شرکت کردند، بر همین منوال در استان خراسان نیز 2میلیون و 926هزار و 367 نفر در انتخابات شرکت کرده و مشارکت 89.5درصدی را رقم زدند که بالاترین میزان مشارکت مردم استان در ادوار مختلف انتخابات‌های ریاست جهوری است.

هشتمین دوره‌ی انتخابات ریاست جمهوری در حالی در 18 خرداد 1380 برگزار شد که 9 نفر با رییس جمهور وقت به رقابت پرداختند. از میان احمد توکلی، علی شمخانی، عبدالله جاسبی، حسن غفوری‌فرد، منصور رضوی، شهاب‌الدین صدر، علی فلاحیان، مصطفی هاشمی‌طبا و محمود کاشانی هیچ‌یک نتوانستند خاتمی را شکست دهند و وی توانست از مجموع 28میلیون و 155هزار و 969 نفر، رأی 21میلیون و 654هزار و 320 نفر را به سمت خود جذب کند و با 77 درصد آرا بار دیگر رییس جمهور ایران شود.

در این سال از بین 3میلیون و 937هزار و 303 نفری که واجد شرایط شرکت در انتخابات بودند، 3میلیون و 124هزار و 826 نفر در خراسان رضوی در انتخابات شرکت کردند که شامل 79درصد واجدین شرایط می‌شد.

نهمین دوره، تنها دوره‌ای بود که در آن انتخابات به دور دوم کشید. در روز 27 خرداد مردم ایران به پای صندوق‌های رأی رفتند تا از میان محمود احمدی‌نژاد، محمدباقر قالیباف، اکبر هاشمی رفسنجانی، مصطفی معین، علی اردشیر لاریجانی، مهدی کروبی و محسن مهرعلیزاده یکی را به عنوان ششمین رییس جمهور ایران انتخاب کنند، اما با وجود رأی 29میلیونی و مشارکت 63درصدی هیچ‌کدام از نامزدها نتوانستند در دور اول اکثریت مطلق را به دست آورند و انتخابات به دور دوم رفت.

در دور دوم مردم که می‌بایست از میان اکبر هاشمی رفسنجانی و محمود احمدی‎‌نژاد که بیشترین آراء را در دور اول به دست آورده بودند یکی را انتخاب کنند با 17میلیون و 284هزار و 782 رای از مجموع 27میلیون و 958هزار و 931 رأی «محمود احمدی‌نژاد» را برگزیدند.

در این دوره در دور اول 2میلیون و 591هزار و 572 نفر از خراسان رضوی در انتخابات شرکت کردند و میزان مشارکت مردم در انتخابات 71درصد بود. همچنین در دور دوم 2میلیون و 335هزار و 945 نفر در انتخابات شرکت کردند، میزان مشارکت در دور دوم در استان مشابه کل کشور کاهش داشته و 64درصد بود.

در سال 1388 دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران برگزار شد و مردم ایران بار دیگر پای صندوق‌های رأی رفتند تا از میان رییس جمهور وقت و میرحسین موسوی، مهدی کروبی و محسن رضایی یک نفر را راهی دفتر ریاست جمهوری در خیابان پاستور کنند. آمارهای این دوره انتخابات نشان می‌دهد که حدود 40میلیون ایرانی که حدود 85درصد واجدین شرایط را شامل می‌شدند در انتخابات شرکت کرده و به ابقای ریاست جمهوری او برای 4 سال دیگر رأی دادند.

در این دوره نیز 3میلیون و 171هزار و 911 نفر از استان خراسان رضوی در انتخابات شرکت کردند که 86 درصد واجدین شرایط را شامل می‌شدند.

با پایان 8 سال ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در روز جمعه 22 خرداد 1392 برگزار شد و مردم ایران با مشارکت 73درصدی خود از میان سعید جلیلی، محمدباقر قالیباف، حسن روحانی، محسن رضایی، علی‌اکبر ولایتی و سیدمحمد غرضی با 18میلیون و 613هزار و 329 رای «حجت‌الاسلام والمسلمین حسن روحانی» را به عنوان هفتمین رییس جمهور ایران برگزیدند.

همچنین در این دوره از انتخابات ریاست جمهوری 3میلیون و 28هزار و 820 نفر در استان خراسان رضوی در انتخابات شرکت کردند و میزان مشارکت در استان 76 درصد بود.

29 اردیبهشت ماه نیز موعد دوازدهمین انتخاب سرنوشت‌ساز مردم بود تا از میان حسن روحانی، سیدابراهیم رئیسی، سیدمصطفی آقا میرسلیم و سید مصطفی هاشمی‌طبا یک نفر را به عنوان رئیس جمهور انتخاب کنند، در این دوره که عملا به رقابتی سخت میان روحانی و رئیسی تبدیل شده بود در نهایت «حجت‌الاسلام والمسلمین حسن روحانی» با 23میلیون و 549هزار و 616 و 57درصد آراء بار دیگر از مردم رأی اعتماد گرفت و رئیس جمهور ایران شد.

در این انتخابات که با حضور پر شور مردم در داخل و خارج از کشور برگزار شد، 41میلیون و 220هزار و 131 نفر در انتخابات شرکت کردند که میزان مشارکت مردم به 74 درصد رسید، در استان خراسان رضوی نیز سه میلیون و 413 هزار و 952 نفر در انتخابات شرکت کردند و مشارکتی 75درصدی را رقم زدند.

منبع: ایسنا

16